Kỳ 1: Khi quyền lực vượt khỏi “lồng” luật pháp

Được ví như “thanh bảo kiếm”, “lá chắn thép” vững chắc để duy trì kỷ luật, kỷ cương của xã hội, bảo vệ Đảng, Nhà nước và chế độ, nhưng nhiều cán bộ trong các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, tiêu cực (PCTNTC) đã làm trái quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chủ trì Phiên họp thứ 24 của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. (Ảnh: dangcongsan.vn)

“Chiếc áo không làm nên thầy tu”

Trong thời gian qua, các cơ quan nội chính đã tích cực tham mưu có hiệu quả cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng; đồng thời là lực lượng chủ công, tiên phong trong công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực (TNTC), góp phần hiện thực hoá và khẳng định quyết tâm chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, như nhận xét của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, vẫn còn tình trạng TNTC, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống ngay trong đội ngũ những người làm công tác nội chính - vốn được coi là cần phải trong sạch, liêm chính nhất.

Thực tế cho thấy, các hành vi như: dọa dẫm, nhận hối lộ để bỏ qua vi phạm; bao che, cố tình đưa ra những kết luận sai lệch, nhận quà để làm giảm mức độ sai phạm; cố tình làm trái các quy định pháp luật, bỏ lọt vi phạm, làm sai lệch hồ sơ... đã được phát hiện và xử lý. Một số cán bộ vi phạm đến mức phải kỷ luật, xử lý hình sự, trong đó có cả cán bộ cấp cao, sĩ quan cấp tướng.

Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực Tòa án trong Phiên họp thứ 21 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (tháng 3-2023), Đại biểu Nguyễn Tạo (Đoàn Lâm Đồng) nêu rõ, trong những năm qua, mặc dù ngành Tòa án đã triển khai thực hiện nhiều quy định về phòng ngừa và xử lý tiêu cực, tham nhũng trong nội bộ ngành. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn nhiều cán bộ, thẩm phán vi phạm pháp luật. Theo báo cáo của Tòa án nhân dân (TAND) tối cao, từ năm 2021 đến nay, có 106 trường hợp cán bộ, công chức ngành Tòa án bị xử lý kỷ luật, trong đó có 7 trường hợp tham nhũng và tiêu cực.

Báo cáo sơ kết một năm hoạt động của Ban Chỉ đạo PCTNTC cấp tỉnh cũng dẫn ra con số đáng suy ngẫm: sau một năm hoạt động, các Ban Chỉ đạo cấp tỉnh đã khởi tố mới 530 vụ án/1.858 bị can phạm tội về tham nhũng; số cán bộ, đảng viên bị khởi tố do hành vi TNTC là 1.132 bị can. Đặc biệt, đã xử lý kỷ luật 15 tổ chức đảng, gần 80 cán bộ, công chức các cơ quan có chức năng PCTNTC sai phạm về TNTC.

Có thể nói, trước môi trường nhiều cám dỗ, tệ nạn tiêu cực, tham nhũng đang len lỏi vào hầu như tất cả các cấp, từ Trung ương đến địa phương; nhiều cán bộ “khoác lên mình chiếc áo nhân danh công lý” để chống TNTC đã không tránh khỏi sự mua chuộc, thao túng và rồi gục ngã trước những “viên đạn bọc đường”.

Không khoan nhượng, bất kể người đó là ai

Phát biểu tại Hội nghị toàn quốc tổng kết 10 năm công tác PCTNTC giai đoạn 2012-2022, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh, đội ngũ cán bộ làm công tác phòng, chống tham nhũng phải có bản lĩnh vững vàng, có dũng khí đấu tranh; thực sự là “thanh bảo kiếm” sắc bén của Đảng và Nhà nước trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. “Kiểm soát quyền lực và thực hành liêm chính trước hết phải được tiến hành có hiệu quả trong các cơ quan này, phải chống tham nhũng ngay trong các cơ quan làm công tác phòng, chống tham nhũng” - Tổng Bí thư nêu rõ.

Người đứng đầu Đảng ta cũng nhiều lần nhắc nhở các cơ quan chức năng chủ động phát hiện và kiên quyết xử lý nghiêm minh, kịp thời các cán bộ, đảng viên TNTC trong các cơ quan PCTNTC, trên tinh thần “không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai”.

Tại cuộc họp thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTNTC (tháng 5-2023), thông tin từ Ban Nội chính Trung ương cho biết, công tác PCTNTC trong các cơ quan có chức năng PCTN TC tiếp tục được chú trọng, tăng cường. Từ đầu năm đến nay, các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan chức năng đã xử lý kỷ luật, xử lý hình sự nhiều trường hợp vi phạm trong lực lượng này. Điển hình như khởi tố, điều tra 2 Thiếu tướng đã nghỉ hưu trong lực lượng vũ trang; 2 cán bộ TAND và 1 cán bộ viện kiểm sát nhân dân (VKSND); 14 cán bộ thanh tra, giám sát của các cơ quan: Thanh tra Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước, Kiểm toán Nhà nước, Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia và 12 cán bộ thanh tra các địa phương; xử lý kỷ luật 12 cán bộ là viện trưởng, phó viện trưởng VKSND cấp huyện, trưởng phòng, trưởng công an một số huyện, thành phố của tỉnh An Giang...

Mới đây, ngày 29-6-2023, Hội đồng xét xử Tòa án Quân sự Thủ đô Hà Nội đã tuyên phạt nhóm cựu tướng lĩnh Cảnh sát biển hơn 75 năm tù vì tham ô 50 tỷ đồng. Theo đó, bị cáo Nguyễn Văn Sơn (cựu Trung tướng, cựu Tư lệnh Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển) bị tuyên phạt 16 năm tù về tội “Tham ô tài sản”. Cùng tội danh trên, Tòa tuyên các bị cáo: Hoàng Văn Đồng (cựu Trung tướng, cựu Chính ủy Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển) 15 năm 6 tháng tù; Phạm Kim Hậu (cựu Thiếu tướng, cựu Phó Tư lệnh kiêm Tham mưu trưởng Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển) 15 năm tù...

Trong vụ án này, các bị cáo đều từng là Tư lệnh, Chính ủy, Tham mưu trưởng... của Bộ Tư lệnh Cảnh sát biển, nhưng họ đã không làm đúng trọng trách mà Đảng, nhân dân, Quân đội tin tưởng giao phó; trái lại, họ lạm quyền, câu kết với nhau, lợi dụng sơ hở của chính sách, pháp luật để tham ô, tham nhũng, trục lợi cho cá nhân. “Hành vi tham ô của các bị cáo gây nguy hiểm cho xã hội, làm ảnh hưởng đến uy tín của lực lượng Quân đội nhân dân. Do đó, cần xử phạt nghiêm khắc” - Hội đồng xét xử nhận định.

Trước đó, vào năm 2021, Hội đồng xét xử TAND tỉnh Vĩnh Phúc đã tuyên án 4 cán bộ thanh tra Bộ Xây dựng phạm tội “Lạm dụng chức vụ, quyền hạn, chiếm đoạt tài sản”. Trong đó, bị cáo Nguyễn Thị Kim Anh (cựu Phó trưởng Phòng Phòng chống tham nhũng - Thanh tra Bộ Xây dựng) bị tuyên mức án cao nhất là 15 năm tù. Quá trình điều tra cho biết, các bị cáo đã chiếm đoạt, thu lợi bất chính của đại diện các doanh nghiệp, chủ đầu tư từ hoạt động thanh tra tại huyện Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) 2,057 tỉ đồng, trong đó riêng bị cáo Kim Anh chiếm đoạt hơn 1,3 tỉ đồng.

Gần 6 năm trước, liên quan đến đường dây đánh bạc trực tuyến do Phan Sào Nam và Nguyễn Văn Dương cầm đầu, nhiều tướng Công an đã bị xử lý hình sự về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi thành công vụ”. Với sự “bảo kê”, tiếp tay của Phan Văn Vĩnh, cựu Trung tướng, Tổng cục trưởng Tổng cục Cảnh sát và Nguyễn Thanh Hóa, cựu Thiếu tướng, Cục trưởng Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao thuộc Tổng cục Cảnh sát (Bộ Công an), trong thời gian ngắn, đường dây đánh bạc qua mạng internet đã thu lợi bất chính gần 10.000 tỉ đồng. Với những hành vi nguy hiểm trên, ông Phan Văn Vĩnh đã bị TAND tỉnh Phú Thọ tuyên phạt 9 năm tù; ông Nguyễn Thanh Hóa bị phạt 10 năm tù.

Với cương vị và trọng trách được Đảng, Nhà nước và nhân dân tin tưởng giao phó, những cán bộ của các đơn vị, cơ quan bảo vệ pháp luật đã không “phụng công thủ pháp” mà lại “chà đạp” lên đạo lý, công lý và niềm tin của nhân dân. Điều này gióng lên hồi chuông báo động cần phải kiểm soát chặt chẽ quyền lực, xử lý nghiêm minh trên tinh thần “không có vùng cấm, không có ngoại lệ”; đồng thời phải nghiêm túc nhìn nhận lại khâu giám sát và lựa chọn cán bộ.

Kỳ 2: Lựa chọn cán bộ 'đúng vai, thuộc bài'

Theo quy định, những cơ quan thực thi, bảo vệ pháp luật phải hội tụ những người ưu tú, được lựa chọn kỹ càng, nhưng trên thực tế vẫn lọt vào những phần tử cơ hội, thoái hóa biến chất. Do đó, cái gốc vẫn là khâu lựa chọn và quản lý cán bộ. Lựa chọn đúng cán bộ sẽ bảo đảm thành công cho thực hành văn hóa liêm chính khi thừa hành công vụ.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng yêu cầu cán bộ, chiến sĩ, công chức các cơ quan nội chính phải công tâm, khách quan, trọng liêm sỉ. (Ảnh: TTXVN)

Nhiệm vụ “then chốt của then chốt”

Các cơ quan nội chính là những cơ quan tham mưu, thực thi bảo vệ pháp luật, giữ gìn kỷ cương phép nước. Vì vậy, chọn những người làm công việc liên quan đến lợi ích quốc gia, lợi ích của nhân dân, đến công tác thực thi quyền lực… đòi hỏi phải “đúng vai thuộc bài”.

“Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã từng nhấn mạnh yêu cầu, không được để lọt vào Trung ương những người không đủ điều kiện, tiêu chuẩn, có biểu hiện tham nhũng, tiêu cực. Tuy nhiên, chỉ hơn nửa nhiệm kỳ khóa XIII đã có nhiều Ủy viên Trung ương bị xử lý hình sự. Ngay cả cấp dưới cũng có nhiều cán bộ bị xử lý kỷ luật, trong đó phần nhiều là có chức, có quyền. Thực tế đó khiến người ta suy nghĩ về việc lựa chọn cán bộ của các cơ quan bảo vệ pháp luật” - PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) nêu vấn đề. Ông cũng đồng thời đề nghị, công tác bảo vệ chính trị nội bộ phải làm thật nghiêm. Chọn những người làm công việc ảnh hưởng đến lợi ích của quốc gia, lợi ích của nhân dân, đến công tác thực thi quyền lực… đòi hỏi phải rất chặt chẽ.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đoàn tỉnh Đồng Tháp) cho rằng, để phòng ngừa, ngăn chặn kịp thời hành vi TNTC đối với cán bộ trong các cơ quan được mệnh danh là “lá chắn thép” của Đảng, phải ưu tiên công tác giáo dục phẩm chất, đạo đức lối sống cho đội ngũ cán bộ này. “Phải chọn lựa cán bộ vừa “hồng” vừa “chuyên”. Người đứng đầu những cơ quan này, ngoài “hồng” và “chuyên” còn phải gương mẫu, đầu tàu, thường xuyên kiểm tra, giám sát” - Đại biểu Hòa nói.

Phát biểu tại Hội nghị toàn quốc các cơ quan nội chính triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng (tháng 9-2021), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng nhiều lần lưu ý phải thường xuyên chăm lo xây dựng, kiện toàn tổ chức bộ máy cán bộ làm công tác nội chính, coi đây là nhiệm vụ then chốt. Xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác nội chính có bản lĩnh vững vàng, liêm chính, có kiến thức, kỹ năng chuyên sâu, giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, nắm vững chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; có phẩm chất đạo đức tốt để hoàn thành nhiệm vụ được giao; chú trọng kiểm soát quyền lực và chống tham nhũng, tiêu cực, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” ngay trong các cơ quan này. Công tác cán bộ phải được coi là nhiệm vụ “then chốt của then chốt”.

“Các cơ quan nội chính có vị trí, vai trò vô cùng quan trọng, lĩnh vực hoạt động rất trọng yếu, liên quan hầu hết và trực tiếp đến mọi mặt của đời sống xã hội. Do đó, chúng ta phải luôn luôn nắm vững, nắm chắc và thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình, phải “đúng vai thuộc bài”, thực sự am hiểu và thực hiện nghiêm các nguyên tắc, pháp luật, quy chế, quy định, đặc biệt là phải rất công tâm, khách quan, trong sáng; phải sử dụng và kiểm soát có hiệu quả quyền lực mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao cho mình” - Tổng Bí thư nêu rõ.

Xây dựng nền công vụ liêm chính, văn minh

Cùng với công tác lựa chọn cán bộ, việc giáo dục đức tính liêm khiết, chính trực cho cán bộ, đảng viên thông qua các quy chuẩn, quy tắc đạo đức nghề nghiệp cũng được coi là giải pháp quan trọng để hạn chế TNTC, bảo đảm quyền lực được vận hành đúng đắn, không bị tha hoá.

Trên thế giới, rất nhiều nước đã ban hành Luật về đạo đức của công chức, như Hàn Quốc, Malaysia, Thụy Điển… Đối với Singapore, nước này đã ban hành cuốn Sổ tay hướng dẫn của Chính phủ đối với công chức; đồng thời giáo dục công chức “tự răn mình”, coi đây là biện pháp hữu hiệu để các công chức luôn hết mình vì việc chung, tránh xa cạm bẫy của quyền lực. Còn Hoa Kỳ ban hành các nguyên tắc đạo đức ứng xử của cán bộ và nhân viên nhà nước, đồng thời có văn phòng quản lý về đạo đức công vụ…

Tại Việt Nam, hầu như bộ, ngành nào cũng có những quy định, quy chế nội bộ; nhất là các cơ quan nội chính càng phải nhận thức sâu sắc trách nhiệm của mình. Từ người cán bộ thanh tra, công an, kiểm sát viên đến thẩm phán TAND… đều thấm nhuần đạo đức công vụ, văn hóa liêm chính. Ai cũng nhận thức vấn đề một cách đầy đủ, sâu sắc rằng nếu vi phạm các quy định này sẽ đối diện với nguy cơ bị xử lý kỷ luật nghiêm khắc.

Đơn cử như Quyết định 120/QĐ-TANDTC của TAND tối cao ban hành Quy định xử lý trách nhiệm người giữ chức danh tư pháp trong TAND đã liệt kê khá cụ thể, chi tiết các hình thức xử lý trách nhiệm của thẩm phán. Từ việc “kiểm điểm trước cơ quan, đơn vị”; “tạm dừng thực hiện nhiệm vụ được giao”, đến xử lý trách nhiệm bằng hình thức “không xem xét đề nghị bổ nhiệm lại thẩm phán”. Thậm chí, phát biểu trước phiên chất vấn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại Phiên họp thứ 21 (tháng 3-2023), Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình đã nhắc tới giải pháp tăng cường giáo dục đạo đức công vụ cho thẩm phán, cán bộ tòa án thông qua Bộ quy tắc đạo đức thẩm phán của cơ quan này.

Đáng chú ý, theo ông Nguyễn Hòa Bình, Quyết định số 120/QĐ-TANDTC đã có những quy định rất nghiêm khắc. Ví dụ, Quốc hội cho phép hệ thống tòa án được hủy sửa án tỷ lệ 1,5%, nhưng Quyết định 120 chỉ cho 1,16% - thấp hơn tỷ lệ Quốc hội cho phép. Nếu ai vượt quá tỷ lệ này sẽ không được tái bổ nhiệm… Quy định nghiêm là vậy, nhưng từ năm 2021 đến nay, đã có hơn 100 cán bộ, công chức ngành Tòa án bị xử lý kỷ luật, trong đó có cả xử lý hình sự về hành vi TNTC - một con số khiến dư luận không khỏi lo lắng.

“Tuyên truyền, giáo dục là hết sức cần thiết, nhưng nếu chỉ dựa vào tuyên truyền thì không giải quyết được vấn đề. Cùng với tuyên truyền, giáo dục là giám sát quyền lực, là đời sống của cán bộ... Ngoài ra, chúng ta phải làm từ gốc, phải đưa môn học/giáo trình về phòng, chống tham nhũng vào các trường phổ thông, trung học, cao đẳng, đại học và tất cả các trường chính trị ở mọi cấp. Trong tất cả các lớp bồi dưỡng cán bộ từ cấp xã đến cấp tỉnh; các lớp bồi dưỡng cấp hàm thứ trưởng, bộ trưởng phải có bài học về phòng, chống tham nhũng. Khâu phòng ngừa vô cùng quan trọng, bắt đầu từ suy nghĩ của thiếu niên, đến thanh niên; như vậy một bộ trưởng ít nhất cũng được 10 lần nghe về nội dung này” - Thiếu tướng Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Bộ Công an phân tích.

Bên cạnh công tác lựa chọn cán bộ, công tác giáo dục, tuyên truyền…, nhiều ý kiến đề nghị đồng thời có cơ chế sàng lọc, thay thế kịp thời những người không hoàn thành nhiệm vụ, vi phạm pháp luật, đạo đức công vụ, không còn uy tín đối với nhân dân. Cùng với đó, phải giảm thiểu tối đa các tiêu cực phát sinh trong hoạt động của nền công vụ bằng việc loại bỏ những thủ tục hành chính gây phiền. Đồng thời, phát huy vai trò giám sát việc thực thi quyền lực thông qua công tác kiểm tra, giám sát của Đảng; thanh tra, kiểm toán của Nhà nước; giám sát của cơ quan dân cử và đại biểu dân cử, của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên, của nhân dân và xã hội.

Kỳ 3: Người thực thi quyền lực phải được kiểm soát quyền lực

Để giải quyết cơ bản tình trạng lạm quyền, lộng quyền trong các cơ quan PCTNTC, bên cạnh tuyên truyền, giáo dục, cần phải hoàn thiện đồng bộ thể chế về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để người thực thi quyền lực phải được kiểm soát quyền lực.

Đồng bộ quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước

Chúng ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, do đó, hệ thống pháp luật phải đầy đủ, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch; một mặt, đủ sức ngăn ngừa có hiệu quả mọi tác động tiêu cực vào hoạt động của các cơ quan bảo vệ pháp luật, mặt khác là để kiểm soát quyền lực ngay trong các cơ quan có chức năng PCTN,TC.

Theo PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), mục đích của việc nắm quyền lực bao giờ cũng gắn liền với lợi ích, vì khi đã có chức, có quyền, đồng thời cũng có lợi ích, chế độ nhất định. Những chính sách, ưu đãi đó như một “lực hấp dẫn” để người ta hướng tới quyền lực. Có những quyền lực được quy định rõ trong văn bản. Ví dụ như quyền lực được ghi trong Hiến pháp, các bộ luật, Điều lệ Đảng và các quy định, nghị quyết của Đảng. Nhưng có thứ quyền lực không ghi trong văn bản mà bản thân người nắm quyền lực có một uy quyền nhất định. Điều này dễ dẫn đến hành vi lạm quyền, lộng quyền để trục lợi. 

Trên cơ sở phân tích thực tiễn, Đại hội XIII của Đảng đề ra giải pháp đột phá trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, đó là đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đi đôi với tăng cường kiểm tra, giám sát và kiểm soát chặt chẽ quyền lực. Nghị quyết số 27-NQ/TW của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Khóa XIII “Về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới” cũng nêu rõ trọng tâm hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước. Theo đó: “Mọi quyền lực phải được kiểm soát chặt chẽ bằng cơ chế, phải được ràng buộc bằng trách nhiệm, quyền lực đến đâu trách nhiệm đến đó, quyền lực càng cao trách nhiệm càng lớn; lạm dụng, lợi dụng quyền lực phải bị truy cứu trách nhiệm và xử lý”.

Trước đó, tại Nghị quyết số 26-NQ/TW của Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ” cũng khẳng định nhiệm vụ cấp bách: Tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát quyền lực và xử lý nghiêm minh sai phạm. Nghị quyết đặt ra yêu cầu: “Hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực; kiên quyết xóa bỏ tệ chạy chức, chạy quyền”. Tiếp đó, ngày 23/9/2019, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 205-QĐ/TW về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống “chạy chức, chạy quyền” (Quy định 205)…

PGS.TS Vũ Văn Phúc, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương cho rằng, hiện nay, chúng ta đã có khá đầy đủ quy định của Đảng; một số luật, bộ luật cũng có những điều khoản liên quan nhằm kiểm soát quyền lực của cán bộ, lãnh đạo, quản lý. Nhưng kiểm soát quyền lực không chỉ dừng lại ở chủ trương của Đảng mà phải kiểm soát bằng pháp luật của Nhà nước. Tức là phải thể chế hóa chủ trương của Đảng về kiểm soát quyền lực thành chính sách pháp luật. Trên cơ sở đó mới có thể ràng buộc trách nhiệm với những người được giao quyền, ủy quyền thực hiện quyền lực của nhân dân. Phải kiểm soát quyền lực bằng pháp luật thì mới bảo đảm thực hiện một cách chặt chẽ. Do đó, phải đẩy mạnh sự đồng bộ giữa quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước.

Cần cơ chế kiểm soát đặc biệt

Dẫn chứng một số vụ án TNTC xảy ra trong thời gian qua, PGS.TS Vũ Văn Phúc nhấn mạnh, nhiều quan chức dù biết việc làm của mình là vi phạm pháp luật nhưng họ vẫn cố tình thực hiện. Vì vậy, việc tiếp tục thể chế hóa các chủ trương của Đảng về kiểm soát quyền lực thành chính sách pháp luật của Nhà nước vẫn rất cần thiết. “Chúng ta có thể nghiên cứu tính tới việc xây dựng một văn bản pháp lý để đưa vào đó các quy định liên quan đến kiểm soát quyền lực nhằm kiểm soát quyền lực một cách chặt chẽ hơn”, ông Phúc kiến nghị.

Tuy nhiên, Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học các cơ quan Đảng Trung ương cũng nhận định, việc ban hành một cơ chế pháp luật riêng về kiểm soát quyền lực là rất khó. Trước hết bởi hành vi lợi dụng, lạm dụng quyền lực thường được che đậy rất kín đáo, tinh vi; bên cạnh đó, đối tượng của kiểm soát quyền lực chủ yếu là những người có chức, có quyền… “Nhưng dù khó đến mấy chúng ta cũng phải quyết tâm làm. Nếu không xây dựng cơ chế cụ thể, thể chế hóa bằng pháp luật để kiểm soát quyền lực thì sẽ còn rất nhiều “đại án” nữa do cán bộ lộng quyền, lạm quyền” - ông Phúc nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa cho rằng, hiện nay các văn bản của Đảng, văn bản luật và văn bản dưới luật đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu tình hình thực tiễn, nhưng cũng cần có một văn bản luật chuyên ngành về kiểm soát quyền lực và PCTNTC ngay trong các cơ quan PCTNTC. “Mặc dù đã có Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thanh tra… nhưng theo tôi cũng cần một bộ luật quy định về phòng, chống tham nhũng trong công chức, viên chức; trong đó quy định rạch ròi để có những biện pháp, chế tài cụ thể, giúp công tác phối hợp xử lý tốt hơn. Ví dụ như vấn đề kê khai tài sản không trung thực và những hành vi tiêu cực, tham nhũng khác mà những văn bản luật khác chưa quy định” - Đại biểu Hòa nói.

Nhiều chuyên gia pháp lý thừa nhận, rất khó để bảo đảm công tác kiểm soát quyền lực được thực hiện một cách tuyệt đối, nhưng với những giải pháp trên, ít nhất là hạn chế tối đa biểu hiện tiêu cực ngay trong các cơ quan có chức năng PCTNTC. Đặc biệt là phải kịp thời phát hiện và xử lý ngay, xử lý nghiêm… Tuy vậy, xét cho đến cùng thì kiểm soát quyền lực phải dựa vào dân, phải tăng cường cơ chế giám sát của nhân dân.

Chiếc “lồng cơ chế” rộng rãi nhất và chặt chẽ nhất chính là nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh, nhân dân có nghìn tay, nghìn mắt, không gì giấu được nhân dân. “Các cơ quan thực thi pháp luật phải biết lắng nghe. Về cơ sở sẽ nghe dân nói cán bộ nào tốt, hết lòng vì dân, cán bộ nào cơ hội, tiêu cực... Đồng thời, phải đưa cơ chế kiểm soát quyền lực của nhân dân vào nền nếp, thực chất và nghiêm túc chứ không thể kêu gọi chung chung, khi đó quyền sẽ được kiểm soát chặt chẽ, hiệu quả hơn” - ông Nguyễn Trọng Phúc nêu quan điểm.

Kỳ 4: Tiến hành kiên quyết, kiên trì, bài bản

Tính chất gay gắt, phức tạp của cuộc chiến PCTNTC không chỉ bởi chúng ta phải chống lại sự tha hóa về quyền lực, đạo đức, lối sống…, mà còn phải đối diện với những “thế lực hắc ám” có chức quyền, đầy mưu mô. Bởi vậy, đây là cuộc chiến vô cùng cam go, khốc liệt, cần phải được tiến hành kiên quyết, kiên trì, bài bản, mạnh mẽ.

Đó là chia sẻ của TS Đinh Văn Minh, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế - Thanh tra Chính phủ - với Báo Pháp luật Việt Nam xung quanh giải pháp để kiểm soát quyền lực trong các cơ quan PCTNTC.

“Bàn tay sắt” phải sạch

Thông tin tại Phiên họp thứ 24 Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTNTC cho biết: Từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII đến nay, đã xử lý kỷ luật hơn 590 cán bộ trong các cơ quan có chức năng PCTNTC, trong đó có hơn 200 trường hợp bị xử lý hình sự. Đây là những thách thức rất lớn đang đặt ra đối với công tác PCTNTC của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay, thưa ông?

- Chống TNTC là cuộc chiến vô cùng cam go, khốc liệt cần phải được tiến hành kiên quyết, kiên trì, bài bản, mạnh mẽ. Tính chất gay gắt, phức tạp của nó không chỉ bởi chúng ta phải chống lại sự tha hóa về quyền lực, về đạo đức lối sống, phải đối diện với lòng tham của con người, mà còn phải đối diện với những “thế lực hắc ám”, có chức quyền, đầy mưu mô. Vì vậy, cùng với quá trình hoàn thiện thể chế quản lý để “không thể tham nhũng”, cần phải tạo lập ra những lực lượng đủ mạnh, với đủ thẩm quyền, bản lĩnh vững vàng và sự tinh thông nghề nghiệp.

Những kết quả ấn tượng về việc phát hiện, xử lý tham nhũng gần đây cho thấy hiệu quả to lớn của lực lượng “đặc biệt” này mang lại. Tuy nhiên, việc xuất hiện không ít những hành vi tham nhũng, tiêu cực của chính lực lượng này trong quá trình thực thi nhiệm vụ phòng, chống tham nhũng cũng đã dần trở thành mối quan tâm, lo lắng của Đảng, Nhà nước và nhân dân. Những số liệu về cán bộ, đảng viên trong các cơ quan có chức năng PCTNTC có sai phạm do tham nhũng, tiêu cực bị xử lý, kể cả bị truy cứu trách nhiệm hình sự từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII đến nay thực sự là những con số đáng báo động, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả cuộc đấu tranh PCTNTC cũng như sự tin tưởng của người dân vào các cơ quan Đảng và Nhà nước trong cuộc chiến cam go này.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nhiều lần nhấn mạnh: “PCTNTC ngay trong cơ quan có chức năng PCTNTC”, bởi có quyền trong tay mà không có ai giám sát thì tự tung, tự tác, muốn làm gì thì làm, thậm chí bè cánh với nhau thành lợi ích nhóm. Ý kiến của ông về vấn đề này như thế nào?

- Quyền lực luôn có xu hướng bị lạm dụng, tha hóa, đó là vấn đề mang tính quy luật. Và để chống lại sự tha hóa đó thì tất yếu phải tạo ra các cơ chế giám sát, kiểm soát việc thực hiện quyền lực đó. Tham nhũng là một loại tội phạm đặc biệt cần phải có lực lượng đặc biệt với những quyền hạn đặc biệt để đấu tranh với nó. Tuy nhiên, khi đã được giao quyền hạn lớn để đấu tranh với những hành vi TNTC thì cũng đồng thời đặt ra yêu cầu phải có một sự kiểm soát mạnh mẽ đối với chính lực lượng này.

Người ta thường nói, chống tham nhũng cần có “bàn tay sắt”, nhưng trước hết bàn tay đó phải sạch, nếu không sẽ hết sức nguy hiểm. Thực tế các vụ việc, vụ án gần đây đã cho thấy mức độ nguy hiểm, tính chất phức tạp của các hành vi tham nhũng, tiêu cực khi nó được tiếp tay, dung túng bởi chính các cán bộ, đảng viên có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng. Điều đó đòi hỏi chúng ta phải tăng cường kiểm soát quyền lực của những người được giao nhiệm vụ PCTNTC, không để bị lợi dụng thực hiện những hành vi phi pháp. Việc kiểm soát cần được thực hiện từ nhiều phía, từ các cơ quan giám sát, kiểm tra của Đảng và Nhà nước, của xã hội, của báo chí, đặc biệt là sự giám sát, phát hiện của nhân dân.

Công khai, minh bạch, thực chất

Có câu vè được nhiều người truyền tai: “Thanh “cha” (đồng âm với Thanh tra), thanh mẹ, thanh gì?/Cứ có phong bì là nó thanh - kiu (thank you - cảm ơn)”. Điều này cho thấy, có sự tha hóa của một bộ phận đội ngũ cán bộ có chức quyền và cả tâm lý “muốn được việc phải có quà lót tay” của các đối tượng bị thanh tra. Thưa ông, vấn đề đặt ra phải thực hiện công khai, minh bạch một cách thực chất để quyền lực không bị tác động bởi bất cứ yếu tố tiêu cực nào?

- Đây là thực trạng đáng buồn mà chúng ta đang phải đối diện và từng bước đấu tranh, ngăn chặn. Cũng phải nói ngay rằng, tình trạng “cứ có phong bì…” không chỉ nói đến thanh tra mà nói đến cả nền công vụ của chúng ta, từ những người giải quyết công việc của dân, doanh nghiệp, đến các cơ quan có chức năng thanh tra, kiểm tra, điều tra, kiểm toán… nói chung trong hệ thống chính trị.

Để từng bước ngăn chặn và xóa bỏ tệ nạn này cần phải thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, trong đó công khai, minh bạch là một trong những giải pháp hàng đầu. Công khai, minh bạch hoạt động công quyền để mọi hành vi công quyền được giám sát, tạo điều kiện cho người dân, báo chí thực hiện quyền tố cáo, kiến nghị, phản ánh, chỉ ra những nơi, những công việc, những con người có biểu hiện tha hóa, tiêu cực, tham nhũng. Công khai, minh bạch góp phần đề cao trách nhiệm của cán bộ đảng viên, trước hết là những người đứng đầu. Công khai, minh bạch là để tạo ra một sự phê phán mạnh mẽ từ phía công luận, làm chùn bước những kẻ có ý định tham nhũng…

Thưa ông, nhiều ý kiến đề nghị phải thành lập một cơ quan giám sát đặc biệt để kiểm soát quyền lực của những cơ quan có chức năng PCTNTC; đồng thời, nâng cao vai trò giám sát của đại biểu Quốc hội và “tai mắt” của nhân dân. Ý kiến của ông thế nào?

- Việc thành lập cơ quan chuyên trách chống tham nhũng, tiêu cực đã được nhiều lần bàn đến, nhưng tôi cho rằng đó không hẳn là một giải pháp nhất thiết phải thực hiện. Trên thực tế chúng ta đã có các cơ quan được trao đủ quyền hạn để thực hiện nhiệm vụ khó khăn này. Thêm nữa, chúng ta có Ban Chỉ đạo Trung ương và Ban Chỉ đạo cấp tỉnh về PCTNTC để chỉ đạo phối hợp công tác giữa các cơ quan có chức năng PCTNTC.

Thực tế cho thấy, từ khi Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN được đặt dưới sự lãnh đạo của Bộ Chính trị, đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư, sau đó mở rộng nhiệm vụ, quyền hạn Ban Chỉ đạo ra các việc phòng, chống tiêu cực thì công tác PCTNTC của chúng ta có sự thay đổi về chất; hiệu quả, hiệu lực được tăng cường. Vấn đề chủ yếu là phải làm sao cho các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng hiện nay hoạt động hiệu quả hơn nữa dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương và Ban Chỉ đạo cấp tỉnh về PCTNTC. Đồng thời, tăng cường giám sát hoạt động của chính các cơ quan này, kiểm soát quyền lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên khi thực hiện nhiệm vụ, để họ thực sự trở thành những “thanh bảo kiếm”, bảo vệ thanh danh của Đảng, uy tín của Nhà nước và lợi ích của nhân dân trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực.

Theo tôi, trước hết phải tăng cường sự giám sát của các cơ quan quyền lực nhà nước (Quốc hội, HĐND các cấp) với những hình thức khác nhau, thông qua việc xây dựng thể chế chính sách cũng như hoạt động giám sát trực tiếp khi cần thiết... Bên cạnh đó, cũng cần hết sức chú trọng phát huy vai trò của các cơ quan báo chí, của người dân trong việc giám sát hoạt động PCTNTC nhằm ngăn chặn kịp thời, xử lý nghiêm minh các hành vi vi phạm để lực lượng PCTNTC thực sự mạnh mẽ, liêm chính.

Trân trọng cảm ơn ông!

Kỳ cuối: Củng cố hơn nữa niềm tin và ý chí

Công tác kiểm soát quyền lực dù còn nhiều gian nan, nhưng qua những hình thức xử lý nghiêm khắc đối với các tổ chức đảng và cá nhân vi phạm trong thời gian qua; đặc biệt, với những quy định cụ thể, mang tính khả thi cao mà Đảng ta vừa ban hành đã giúp củng cố niềm tin của nhân dân vào cuộc chiến chống “giặc nội xâm” của Đảng và Nhà nước.

Quy định 114 - “biệt dược” chống lạm quyền, lộng quyền

Kiểm soát quyền lực được coi là vấn đề có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là mắt xích trọng yếu trong công tác PCTNTC. Bởi vậy, Đại hội XIII đã tiếp tục đề ra nhiều giải pháp, nhiệm vụ mạnh mẽ với quyết tâm chính trị rất cao, trong đó có “kết hợp chặt chẽ giữa tích cực phòng ngừa với chủ động phát hiện, xử lý nghiêm minh những hành vi tham nhũng, lãng phí, bao che, dung túng, tiếp tay cho tham nhũng…”.

Đáng chú ý, Đảng ta đã ban hành nhiều Nghị quyết, Quy định, Kết luận, trong đó đề ra các biện pháp cụ thể, với chủ trương phải xây dựng được cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để “không thể tham nhũng”; một cơ chế trừng trị nghiêm khắc để “không dám tham nhũng”; bảo đảm chế độ chính sách để “không cần tham nhũng” và xây dựng văn hóa liêm chính để “không muốn tham nhũng”.

Gần đây nhất, ngày 11/7/2023, Bộ Chính trị tiếp tục ban hành Quy định 114-QĐ/TW “Về kiểm soát quyền lực và PCTNTC trong công tác cán bộ”, thay thế Quy định số 205-QĐ/TW. Quy định 114 đã bổ sung, sửa đổi một số nội dung cho phù hợp yêu cầu, sát tình hình thực tiễn, nhằm tăng cường, siết chặt hơn nữa công tác kiểm soát quyền lực và PCTN,TC trong công tác cán bộ nói chung, trong các cơ quan PCTNTC nói riêng - nhất là tình trạng “chạy chức, chạy quyền”; bổ nhiệm, giới thiệu người thân quen, “cánh hẩu”, người có quan hệ gia đình vào vị trí lãnh đạo, quản lý cơ quan, đơn vị...

“Với Quy định 114, Bộ Chính trị đã quy định rất rõ các hành vi “chạy chức, chạy quyền”, qua đó sẽ trả lời được các câu hỏi: “Ai chạy”, “chạy ai”, giúp xóa tận gốc địa chỉ “chạy”. Nếu các cơ quan chức năng căn cứ vào khung, vào “lồng cơ chế” này thực hiện nghiêm túc, làm thực chất, tránh hình thức và theo phong trào thì tôi tin bộ máy của chúng ta sẽ trong sạch, công tác kiểm soát quyền lực nhất định sẽ thành công” - PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc chia sẻ.

Phát biểu tại Hội nghị toàn quốc ngành Tổ chức xây dựng Đảng, đề cập đến câu chuyện “chạy chức, chạy quyền”, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nêu lên vấn đề nhức nhối: Dư luận xã hội râm ran chuyện “chạy chức, chạy quyền, chạy tuổi, chạy bằng cấp, chạy chế độ”, thậm chí cả “chạy luân chuyển”… Trên cơ sở này, người đứng đầu Đảng ta đặt câu hỏi: “Thế nào là chạy?... Nếu không có phải trả lời cho sòng phẳng. Ai chạy? Chạy ai? Sau cái chạy đó là cái gì?”; “Cứ vào Đại hội, chuẩn bị lấy phiếu tín nhiệm lại râm ran chuyện vận động mời nhau ăn uống, cho tiền, tặng quà. Thế thì là cái gì? Là tình cảm hay có cái gì luồn vào tình cảm hay không?”…

Cùng chung nỗi lo lắng này, PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng - Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh - cho biết, hiện tượng “chạy chức, chạy quyền” bây giờ không còn là cá biệt nữa, “chạy” từ chức vụ nhỏ, từ cơ sở lên tới Trung ương. Đây là hiện tượng đáng lo ngại trong bộ máy của chúng ta hiện nay. Để kiểm soát quyền lực, Tổng Bí thư đã nói “phải nhốt quyền lực vào lồng cơ chế”. Phải hình dung “lồng cơ chế” có nhiều tầng lớp: chính sách, pháp luật, kỷ luật Đảng tạo thành khung lớn nhất; trong đó có những quy định cụ thể, tạm gọi là “lồng nhỏ” trong “lồng lớn”, ví dụ như Quy định về những điều đảng viên không được làm, Quy định trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương...

Đặc biệt, Quy định 114-QĐ/TW được ví như một “biệt dược” để phòng ngừa và chữa trị hiệu quả những hành vi lạm quyền, lộng quyền khi liệt kê 8 hành vi “lợi dụng, lạm dụng chức vụ, quyền hạn”; 6 hành vi về “chạy chức, chạy quyền” và rất nhiều hành vi tiêu cực khác. “Với Quy định 114, Bộ Chính trị đã quy định rất rõ các hành vi “chạy chức, chạy quyền”, qua đó sẽ trả lời được các câu hỏi: “Ai chạy”, “chạy ai”, giúp xóa tận gốc địa chỉ chạy” - PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc nói.

Có thể nói, đây là lần đầu tiên Đảng ta ban hành một Quy định với những hướng dẫn rất chi tiết trong công tác kiểm soát quyền lực và PCTN,TC; thông qua đó, những ai muốn tham nhũng cũng không thể tham nhũng, muốn lợi dụng, lạm dụng quyền lực cũng không thể lợi dụng. Thực hiện đúng Quy định này sẽ giúp công tác lấy phiếu tín nhiệm giữa nhiệm kỳ và cuối nhiệm kỳ được chính xác; đồng thời cũng là cơ sở để lựa chọn, giới thiệu đúng và trúng nhân sự cho nhiệm kỳ tới.

Niềm tin vào sự thượng tôn pháp luật

Dù được đánh giá mang tính khả thi cao, nhưng nhiều ý kiến cho rằng, Quy định 114 không phải là “liều thuốc tiên” nếu công tác triển khai thực hiện không làm đến nơi đến chốn. Trung tướng Nguyễn Quốc Thước - Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân - nguyên Tư lệnh Quân khu 4 chỉ rõ: Thời gian qua, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành nhiều Nghị quyết, Quy định, Kết luận cụ thể trong công tác kiểm soát quyền lực, PCTNTC và đã giải quyết được rất nhiều vụ việc, nhưng tại sao đến nay vẫn chưa đẩy lùi được tình trạng tham nhũng, tiêu cực. Đó là vấn đề phải suy nghĩ.

Ông cho rằng, để Quy định 114 đi vào đời sống, có hai vấn đề cần phải lưu ý. Thứ nhất là phải tuyên truyền cho cán bộ, đảng viên và nhân dân biết và hiểu đầy đủ. Nhiều quy định rất cụ thể, rất chi tiết nhưng nếu dân không tiếp cận được thông tin thì không thể phát huy vai trò giám sát. Muốn dân giám sát phải cho dân biết. Vấn đề thứ hai là phải huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị: “Ngay cả Bộ Chính trị, Trung ương, Chính phủ phải là những cơ quan thực thi; tiếp đến là Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân… Phải huy động cả bộ máy cùng thực hiện” - Tướng Thước nói.

Ngoài các quy định của Đảng, hiện nay Bộ Nội vụ đang Dự thảo Nghị định của Chính phủ ban hành Bộ Quy tắc đạo đức công vụ. Đây chính là cơ sở để cán bộ, công chức, viên chức (CBCCVC) tu dưỡng, rèn luyện bản thân, nâng cao ý thức trách nhiệm trong công tác phòng chống tham nhũng và các biểu hiện tiêu cực khác. Bên cạnh các quy định chung, Dự thảo quy định 5 chuẩn mực đạo đức của CBCCVC, trong đó có “tính chính trực, liêm chính”. Theo đó, khi thực hiện công việc chuyên môn, CBCCVC phải trung thực, trách nhiệm, thẳng thắn, không bao che các hành vi vi phạm pháp luật của cá nhân, tổ chức; không được lợi dụng vị trí công tác, chức vụ để mưu cầu lợi ích cá nhân…

Như vậy, cùng với các quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, Bộ Quy tắc đạo đức này khi được ban hành và tổ chức thực hiện nghiêm sẽ góp phần củng cố “lồng cơ chế” đủ kín, đủ mạnh; giúp tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác kiểm soát quyền lực nhà nước.

Cuộc chiến PCTNTC nói chung và công tác kiểm soát quyền lực trong các cơ quan PCTNTC nói riêng dù còn nhiều gian nan, nhưng qua những hình thức xử lý nghiêm khắc đối với các tổ chức đảng và cá nhân vi phạm trong thời gian vừa qua; đặc biệt, với những hướng dẫn rất cụ thể của Quy định 114-QĐ/TW và những quy tắc sắp được Chính phủ ban hành, chúng ta có thêm niềm tin vào sự kiên quyết, kiên trì trong cuộc chiến chống “giặc nội xâm” của Đảng và Nhà nước, góp phần bảo vệ sự thượng tôn pháp luật nhằm xây dựng đất nước hùng cường, nhân dân ấm no, hạnh phúc.

Vân Thanh - Vân Anh
Báo Pháp luật Việt Nam